Virtue in Virtual Times
Wat in het Engels virtue signaling heet, wordt in het Nederlands vertaald als ‘deugdpronken’. Maar hoe verwrongen is je wereldbeeld als je deugdzaamheid, of toch de pogingen tot, niet iets zijn om mee uit te pakken?
Toen iemand op Twitter (het onhernoembare X) zich meewarig uitliet over een pijnlijke uitspraak van Regi op nationale televisie, dat zijn kinderen uit een eerdere relatie “per ongeluk” waren, kwam er een bizarre en niet onverwachte reactie: “zaag, ‘kijk hoe goed ik ben’”. Erg veel aandacht verdient dat niet per se. Het is een kristalheldere uiting van de meme ‘Hello my name is Firstname Bunchofnumbers and i have some incredibly shitty opinions’, van een account dat al twee jaar bestaat, drie botvolgers heeft en niemand volgt. De persoon die de comment schreef is zelf duidelijk geen bot. Daarvoor is het taalgebruik creatief genoeg in zijn negativiteit en gebrek aan empathie. Eat your heart out, AI. Maar wat een compleet krankzinnig idee om een streven naar moraliteit als iets onwenselijk te zien! Zelfs al hebben ongetwijfeld onaangename mensen dat uitdrukkelijk geprobeerd door het woord ‘deugdpronken’ te willen importeren.
Rationeel immoreel
In het oorspronkelijke Engels komt de connotatie er beter door, vind ik: bij ‘virtue signaling’ is het hoofdzakelijk de bedoeling om jezelf een imago van deugdzaamheid te geven, zonder je noodzakelijkerwijs te bezondigen aan enige deugden. Je vervangt de eigenlijke deugd door een symbolische verwijzing ernaar, zonder bezwaard te worden door de complexiteit van het handelen. Een beetje als een invers hondenfluitje, waar je net wél wil meegeven dat je een gore racist bent, zonder dat iemand dat verwijt al te makkelijk kan hardmaken. ‘Pronken’ betekent echter ‘zich met veel opschik in het openbaar vertonen’ of ‘schitteren, stralen (zonder gedachte aan vertoon)’. Het idee dat je uiterlijk gedrag in tegenspraak is met je handelen (om hier niemands onkenbare binnenwereld bij te sleuren), valt dus wat weg in het Nederlands. Wij vinden het blijkbaar simpelweg laakbaar dat mensen überhaupt zich proberen te profileren als niet-laakbaar.
Als individu pogen om een coherent moreel kader te construeren voor jezelf, om concreet te maken wat het betekent om ‘goed’ te zijn en dat vervolgens ook toe te passen in je leven, of het minstens te proberen, die levensnoodzakelijke oefening cynisch weggezetten als ‘deugdpronken’ — door kleine mensen die denken dat het misschien niet ethisch, maar zeker wel rationeel is om volledig egocentrisch en egoïstisch in de wereld te staan, vaak ten koste van alle empathie tegenover wie niet als spiegel zou kunnen dienen voor hen* — daar weiger ik in mee te stappen. Pas op, het komt voor, uiteraard. Met name in de politiek en de bedrijfswereld zit er vaak een onoverbrugbare leemte tussen spreken en handelen. Van Augusta tot Ineos, ja, daar mag al eens bij gefronst worden. En vertrouw niemand die zich met goede daden uit het verleden denkt in te dekken voor kritiek vandaag. De weg naar de hel blijft geplaveid met goeie intenties.
Cynisme zonder weerga
Maar in tijden als deze — tijden waarin de morele basis waarop de Westerse wereld een halve eeuw gebouwd heeft, blijkbaar een luchtkasteel was, of hoogstens een sprookje voor kinderen — deze tijden lijken me het uitstekende moment om te pronken met je deugdzaamheid. Simpelweg uitspreken dat je menselijk leven en menselijke waardigheid belangrijk vindt, heeft wel degelijk belang. Zeggen dat je vindt dat het beter moet, zelfs al heb je niet direct een idee hoe dat eruit zou zien, is een eerste noodzakelijke stap naar het beter te maken.
En, ja, de meeste problemen zijn, net als de meeste mensen, complex. Maar we zijn ondertussen vijf maanden ver in een niet-langer-te-ontkennen genocide, en de praktische en materiële steun aan het uitvoerende regime heeft zelfs niet gehaperd. En, van een andere orde, heeft godbetert Deurne nog steeds die protserige luchthaven, meer dan vijftig jaar na het rapport van de Club van Rome. Net zoals het antoniem van politiek correct politiek incorrect is, maar het eigenlijke tegengestelde racisme bleek, zo is het tegengestelde van deugdpronken absoluut niet ‘in stilte deugdzaam zijn’, maar ook gewoon racisme, xenofobie en in toenemende mate een onwaarschijnlijk misplaatst dedain voor wie moeite heeft om mee te draaien in de huidige maatschappij, en een bekrompen wantrouwen voor wie niet uitsluitend uit hebzucht en eigenbelang handelt.
In een onrechtvaardige wereld
Wat voor wereld toon je dan aan je kinderen? Wat voor ouder toon je je, en wat voor mens? Je kan liegen, een glinsterende façade optrekken voor je kille hart. Je kan jezelf klein maken, een sukkeltje, speelbal van grotere machten en ultiem voor niets verantwoordelijk, laat staan de gevolgen van je daden. Dat levert blijkbaar stemmen en opgestoken duimen op, maar kost je alleszins mijn respect, en mogelijk dat van je kinderen. Als je de mogelijkheid hebt, pronk alsjeblief met je deugdzaamheid, toon hoe je je best doet, laat zien dat je niet onbewogen blijft onder het leed van anderen. Het alternatief, zo is ondertussen gebleken (al leek me dat nu niet zo moeilijk te voorspellen), is een weergaloos cynisme dat rechtstreeks en onrechtstreeks aan ontelbare mensen het leven kost, en ontelbare anderen in de marge duwt.
En als iemand de nood voelt om op nationale televisie te zeggen dat zijn kinderen er ‘per ongeluk’ zijn gekomen, dan is het bijna onze verdomde plicht er iets van te zeggen, al was het maar om duidelijk te maken aan zijn kinderen en aan andere kinderen die zich ongewild voelen, dat een moreel persoon probeert te vermijden om zoiets terloops in een publieke context te vertellen. De Amerikaanse schrijver en activist James Baldwin verwoordde het breder: “De kinderen zijn altijd de onze, elk van hen, over de hele wereld; en ik begin te vermoeden dat wie dat niet kan zien, geen mogelijkheid heeft tot moraliteit.” Het zijn vast niet enkel Regi en Firstname Bunchofnumbers die dat moeten horen. Dus zorg voor de kinderen en toon hen hoe je probeert. De wereld is, net zoals de mens, niet inherent rechtvaardig of juist*; moraliteit is geen einddoel, maar een streven. Intentie is daarbij zeker niet alles, maar het is wel een onontbeerlijk begin. Geloof dus de mensen die voor alles hun schouders ophalen. Maar laat niemand je ooit wijsmaken dat het slecht zou zijn om goed te willen leven.
* de rationalisatie dat onze maatschappij onafhankelijk van jou bestaat, is sowieso onwaar (ze wordt elke dag opnieuw gevormd door ontelbare handelingen en beslissingen) en is zodanig pertinent onwaar als je jezelf in een machtspositie gewerkt hebt, dat het leugenachtig is.
